Adia Surselva – hello New York!

Il musical «Adia Surselva – hello New York !» tracta il temps modern dall’emigraziun da Svizzers, Grischuns, Sursilvans en l’America ni vi sur mar. L’emigraziun suenter la Secunda Uiara mundiala ei pil pli buc succedida ord raschuns economicas mobein surtut persunalas. Cunzun glieud giuvna leva veser e viver en la tiara nua che tut era pusseivel, nua che la libertad era senza cunfins, nua che las schanzas havevan negins cunfins.

Il musical «Adia Surselva – hello New York !» tracta era l’historia dalla emigraziun dils «nos» el Niev Continent, quei dapi l’entschatta da quella ils onns 1807. La pli gronda unda da Svizzers e Grischuns sur mar ei succedida el decenni da 1881 – 1890. Buc meins che 90‘000 cumpatriots ein navigai muort munconza da lavur e paupradad en quei decenni sur mar. Gl’emprem mo singuls, suenter ils 1850 entiras famiglias, quei grazia al scomi dils bastiments a tenda tier quels a vapur.

El center dil musical «Adia Surselva – hello New York» stattan Nuscha e Toni. Els ein parti 1955 da casa per serender a Le Havre nua ch’els ein s’embarcai. Quei indepen-dentamein in da l’auter. La traversada digl Ocean atlantic cuzzava lu pli u meins duas jamnas. Nuscha, la giuvna da Rueun, ha giu sco destinaziun New York. Toni in fravi d’aur da Sagogn ch’era serendius a S. Gagl era sedecidius pil Canada, pli precisamein per la regiun da Vancouver.

Per Svizzers e tonpli per Grischuns muntava ina tala scoperta ils onns 1955 in pass extrem. Il mund era aunc fetg gronds. Mo il viadi dalla Surselva tochen alla mar el vest dalla Frontscha cuzzava treis tochen tschun gis. Viadis liungs cul bastiment eran fetg cars, sgular cun aviun – per glieud buc detg beinstonta – buc pagabel. In viadi per l’America fuva da lezzas uras in pass fetg definitivs. Ins saveva lu buc semplamein turnar. Ins saveva era buc traso telefonar. Per l’ina era il telefonar fetg car, per l’autra eran las casas cun telefon els vitgs muntagnards dil Grischun raras. Telefon havevan lu la posta, igl augsegner, la spindrera e l’ustria, forsa aunc il president communal.

Biars ch’ein serendi ell’America ni el Canada han giu fortuna, han fatg carriera, han nezegiau las immensas pusseivladads da sescolar e sesviluppar. Ton Nuscha sco Toni han nezegiau la caschun.

Il musical raquenta da quei enorm spagat ch’els dus han fatg. Dil vitg Rueun, lu diltuttafatg puril, a New York, nua ch’ei era els onns tschunconta strusch da fugir ord via pervia d’in auto. El raquenta dil schar encrescher, ton dad ina vart digl ocean sco da l’autra. Il musical muossa las temas, fetgas, ils quitaus e panzieris dils da casa per Nuscha ni era per Toni. Mo era l’autra vart vegn presentada: las situaziuns legras ed ils muments da ventira.

Il musical «Adia Surselva – hello New York!» lai reviver biografias impressiunontas. El sebasa ton sin fatgs vivi, sin raquents e documentaziuns –  mo lu era sin in libret, sin parts, constructs litterars che surveschan, che dattan tensiun, che transportan sentiments, che fan ord biografias quellas bialas historias dramaturgicas. L’historia dil musical «Adia Surselva – hello New York !» vegn fortificada, cumpletada ed enramada da cumposiziuns che sustegnan mintgamai l’acziun. Ellas lain denton adina puspei era sentir la mischeida da duas culturas musicalas.